Bu içerik Teyit tarafından #teyitpedia kategorisi için Türkçeye çevrilmiştir.

İnternette dolaşan sağlıkla ilgili yanlış bilgiler, işe yaramaz önerilerden tehlikeli iddialara kadar uzanıyor. Bunlar, aslında yardım etmek isteyen ancak tavsiyeleri tam olarak doğru anlayamayanlar tarafından yayılabiliyor veya korku veya gerginliğin üzerinden para kazanmaya çalışanlardan gelebiliyor. Peki tavsiyenin yanlış olduğunun ortaya çıkması ne kadar kötü olabilir?

Şimdilerde internette arkadaş ve ailenizin, ünlülerden ve politikacılardan sağlıklı kalmaya ve koronavirüs (Covid-19) gibi hastalıklardan nasıl korunulacağına dair edindiği ve sizin de duyduğunuz kafa karıştırıcı mesajlar sebebiyle bunalmış hissediyor olabilirsiniz.

Artık ellerinizi en az 20 saniye boyunca sabun ve suyla sık sık yıkamanın mikropların yayılmasını durdurmada çok önemli rol oynadığını biliyorsunuz. Fakat sağlıkla ilgili yanlış bilgileri nasıl saptayacağınızı ve bunları nasıl yaymayacağınızı öğrenmek, sizin ve çevrenizin iyiliği için aynı derecede önem taşıyor.

Data Detox Kit’un aşağıdaki ipuçları, sağlıkla ilgili karşılaştığınız iddialara eleştirel bakmanızı ve neyi takip ettiğinizi, paylaştığınızı veya görmezden geldiğinizi bilmenizi sağlayacak. Aynı zamanda bu ipuçları, ortak dijital ekosistemimizi güçlendirmenize de yardımcı olacak.

O halde başlayalım!

Ne kadar kötü olabilir?

Ortada birçok farklı yanlış bilgi türü var. 2019 tarihli Understanding Information Disorder (Bilgi Düzensizliğini Anlamak) raporunda açıklandığı üzere bütün bunları, sizi ne denli olumsuz etkileyebileceklerini ölçebildiğiniz bir spektrumunda düşünmeniz işe yarayabilir.

Aynı zamanda sağlık ile ilgili yanlış bilgileri de aynı spektrumda inceleyebilirsiniz. Hadi göz atalım:

Düşük zarar, kafanızı karıştıran ama size zarar vermeyecek ya da sizi hasta etmeyecek yanlış bilgileri tanımlıyor. Hiciv, parodi ya da sağlığınızın üzerinde hiçbir etkisi olmayan ya da sağlığınıza zararı dokunmadan plasebo etkisine yol açan tavsiyeler bu kategoriye giriyor.

Orta zarar, sizi strese sokan veya sahte bir korunma hissi yaratabilen, para harcamanıza neden olabilen, hatta sizi hasta edebilecek yanlış bilgileri tanımlıyor. Hileler, şakalar veya yanıltıcı tavsiyeler ve ürünler (Goop isimli internet sitesinin öne çıkardığı reklamlar gibi) bu kategoriye giriyor.

Yüksek zarar, uzun vadeli, ciddi veya geri dönüşü olmayan fiziksel veya psikolojik hasara (sahte tedaviler veya zehirli olabilecek tavsiyeler gibi) neden olabilen veya tıbba veya bilime güvenmemenize sebep olabilecek (Plandemic veya 5G ile ilgili komplo teorileri dahil) yanlış bilgileri tanımlıyor.

Sağlıkla ilgili yanlış bilgilerin zarar derecelerini ne kadar çok sorgular ve bu spektruma göre değerlendirirseniz, bu tür bilgileri ne zaman umursamayacağınız, ne zaman şikayet edeceğiniz veya ailenizi ve arkadaşlarınızı bu konuda uyarmak gibi ne zaman daha güçlü önlemler alacağınız konusunda kendinizi daha emin hissedersiniz.

Yüksek doz doğrulama

İnternette ve haberlerde sağlıkla ilgili birçok bilgi kaynağı olduğundan kimi dinleyeceğinize karar vermek kafa karıştırıcı olabiliyor. En güvenilir sağlık tavsiyelerini veren kaynaklar, aşağıdaki nitelikleri paylaşıyor:

• Bir veya birden çok yazar ismi verirler: Bu yazarları internette arattığınızda, başka hangi projeler üzerinde çalıştıklarını ve kimin için çalıştıklarını öğrenebiliyor olmalısınız. Kimlik bilgilerini kontrol edin: Size uzmanlık alanları dahilinde mi tavsiyelerde bulunuyorlar?
• Tüm iddialara/raporlara yayınlanma tarihi eklerler: Bilgilerin zaman içinde geliştiğini bilirler, bu yüzden tavsiyelerini en son ne zaman güncellediklerini açıkça belirtirler.
• Herkese uyan tek bir çözüm olmadığını açıkça söylerler: Kendi yapınıza veya sağlık geçmişinize bağlı olarak, başkasına iyi gelen bir tedavi sizin için zararlı olabilir veya tam tersi bir durum yaşanabilir.
• Temkinli bir dil kullanırlar: Bir şeyin işe yarayacağını "garanti etmezler," bunun yerine "yardımcı olabilecek" bir şey önerirler. Güvenilir bir kaynağın işareti doğrudan gerçeklerin olması. Eğer haber duygularınız üzerine oynayan kelimeler kullanıyorsa ("mucize tedavi" gibi) bu, sizi etkilemek için kasıtlı olarak yapıldığının bir işareti olabilir.
• Sağlık yolunda yavaş bir yol izlerler: "Anında tedavi"nin olmadığını ve tedavilerin zaman, kontrol, takip ve kişiselleştirilmiş düzenlemeler gerektirdiğini kabul ederler.

Geçmişte güvendiğiniz birinden geliyor bile olsa, internette duyduğunuz veya gördüğünüz önerileri ve yorumları sorgulamaya devam etmek iyi bir yöntem. Bu soruları sorabilirsiniz:

• Bu tavsiyeyi paylaşan kişi veya internet sitesi kim?
• Bu bilgileri veya ürünü paylaştıklarında ne elde ediyorlar?
• Bundan para kazanıyorlar mı?
• Bu yöntemi veya ürünü kim tavsiye etmiyor ve neden etmiyor?

Bu tavsiye kulağa gerçek olamayacak kadar iyi mi geliyor? Belki de zaten gerçek değildir.

Anında tedavi, hızlı iyileşme veya tam bağışıklık iddiaları, dikkatinizi çekmek için kullanılan tipik pazarlama terimleridir. Bu tür aşırı ifadelerin kullanımını bir uyarı olarak görün ve daha fazla araştırma yapmak için bir neden olarak düşünün.