Η παραπληροφόρηση για την υγεία που κυκλοφορεί στο διαδίκτυο εκτείνεται από άχρηστες πληροφορίες μέχρι επικίνδυνους ισχυρισμούς. Μπορεί να διαδοθεί από ανθρώπους που ειλικρινά θέλουν να βοηθήσουν αλλά δεν καταλαβαίνουν την εκάστοτε συμβουλή αρκετά καλά, είτε προέρχεται από ανθρώπους που προσπαθούν να βγάλουν χρήματα από τον φόβο ή την αγανάκτησή σου. Αν μια συμβουλή αποδεικνύεται λάθος, πόσο κακή μπορεί να είναι;

Τώρα περισσότερο από ποτέ, μπορεί να βρεθείς πνιγμένη από τα μπερδεμένα μηνύματα που ακούς στο internet – προερχόμενα από διασημότητες και πολιτικούς μέχρι τους φίλους ή την οικογένειά σου – σχετικά με το πώς μπορείς να παραμείνεις υγιής και να αποφύγεις αρρώστιες όπως ο κορονοϊός (COVID-19).

Μέχρι τώρα, θα έχεις μάθει ότι το να πλένεις τα χέρια σου συχνά με σαπούνι και νερό για τουλάχιστον 20 δευτερόλεπτα είναι σημαντικό για να σταματήσει η διάδοση των μικροβίων. Αλλά το να γνωρίζεις πώς εντοπίζεται η παραπληροφόρηση για την υγεία και πώς να μην τη διαδίδεις μπορεί να είναι εξίσου σημαντικό για τη δική σου ποιότητα ζωής αλλά και των γύρω σου.

Στην αναζήτηση για καλή, αξιόπιστη πληροφόρηση για την υγεία, φτιάξαμε αυτόν τον οδηγό Data Detox Kit αποκλειστικά για εσένα έτσι ώστε να μπορείς να αποκτήσεις μια κριτική ματιά απέναντι στους ισχυρισμούς για την υγεία που συναντάς και να γνωρίζεις τί να ακολουθείς, να μοιράζεσαι ή να αγνοείς. Αυτές οι συμβουλές θα σε βοηθήσουν να στηρίξεις το συλλογικό ψηφιακό οικοσύστημα.

Πάμε!

Πόσο Άσχημα Μπορεί να Είναι;

Υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τύποι λανθασμένης πληροφόρησης εκεί έξω (περιλαμβανομένης της παραπληροφόρησης, της κακής και της ψεύτικης πληροφόρησης – μπορείς να μάθεις περισσότερα για τους διαφορετικούς τύπους εδώ). Μπορεί να είναι βοηθητικό να τους σκέφτεσαι πάνω σε ένα φάσμα του πόσο αρνητικά μπορούν να σε επηρεάσουν, όπως περιγράφεται από την έκθεση του 2019 Κατανοώντας την Πληροφοριακή Διαταραχή. Μπορείς επίσης να φανταστείς την παραπληροφόρηση γύρω απ’ την υγεία πάνω στο ίδιο φάσμα. Ας ρίξουμε μια ματιά:

Η Μικρή ζημιά αναφέρεται σε ένα κομμάτι πληροφόρησης για την υγεία που μπορεί να σε μπερδέψει αλλά δεν θα σε βλάψει ή θα σε οδηγήσει στο να αρρωστήσεις. Εδώ περιλαμβάνονται η σάτιρα, η παρωδία, ή συμβουλές που δεν έχουν καμία επίδραση ή έχουν σαν αποτέλεσμα ένα placebo effect, που δεν είναι επιζήμια για την ποιότητα ζωής σου.

Η Μεσαία ζημιά περιγράφει την παραπληροφόρηση για την υγεία που μπορεί να σε αφήσει με μια ψεύτική αίσθηση στρες ή ασφάλειας, να σου φάει τα χρήματα, ή να σε κάνει να αρρωστήσεις. Αυτό μπορεί να είναι ένα τρικ ή μια απάτη, είτε μπορεί να είναι παραπλανητικές συμβουλές ή προϊόντα (όπως είναι γνωστό ότι προωθεί η ιστοσελίδα Goop).

Η Μεγάλη ζημιά επέρχεται όταν η παραπληροφόρηση γύρω απ’ την υγεία έχει ως αποτέλεσμα μακροχρόνιες, σοβαρές ή μη αναστρέψιμες σωματικές βλάβες ή ψυχικές δυσχέρειες, (όπως ψεύτικες θεραπείες ή δηλητηριώδης συμβουλές ή σε οδηγεί σε καχυποψία απέναντι στην ιατρική ή την επιστημονική κοινότητα (περιλαμβάνοντας θεωρίες συνομωσίας όπως αυτή ή αυτή.

Όσο περισσότερο βελτιώνεσαι στο να αμφισβητείς και να εκτιμάς τα επίπεδα ζημιάς στην παραπληροφόρηση γύρω απ’ την υγεία, τόση περισσότερη αυτοπεποίθηση θα έχεις στο να γνωρίζεις πότε απλά να σηκώνεις τους ώμους ή πότε να παίρνεις σκληρότερα μέτρα, όπως το να καταγγέλλεις την παραπληροφόρηση ή να προειδοποιείς την οικογένεια και τις φίλες σου.

Τι κάνουν οι εφαρμογές για να μειώσουν τη διασπορά

Σε μια προσπάθεια να αντιμετωπίσουν την παραπληροφόρηση και να μειώσουν τη διασπορά της, μερικές πλατφόρμες και εφαρμογές αναλαμβάνουν δράση. Το Twitter χαρακτηρίζει τα posts με προειδοποιήσεις σχετικές με την παραπληροφόρηση γύρω απ’ την υγεία, ενώ το Facebook χρησιμοποιεί την τεχνητή νοημοσύνη για να εντοπίσει λάθος πληροφορίες σχετικά με τον COVID-19. Το YouTube σκοπεύει να προσθέσει μια λειτουργία που θα ελέγχει τα διαθέσιμα στοιχεία. Μερικές εφαρμογές όπως το Instagram προωθούν έγκυρες πηγές πληροφόρησης όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ή τις Εθνικές Υπηρεσίες Υγείας. Κάνουν αυτές οι εφαρμογές αρκετά ή ακόμη βρίσκεις ίχνη παραπληροφόρησης σε αυτές; Τι κάνουν για να βοηθήσουν οι εφαρμογές που προτιμάς;

Bubble Trouble

Κάνοντας κλικ σε άρθρα, posts ή videos γύρω από ένα συγκεκριμένο θέμα, ξεκινάς να βλέπεις περισσότερα σαν αυτό. Κάτι τέτοιο δεν σημαίνει ότι αυτή είναι σωστή πληροφορία. Η πληροφοριακή φούσκα (filter bubble) δημιουργείται όταν οι υπηρεσίες σου προωθούν περισσότερες ιστορίες που μοιάζουν με αυτές τις οποίες ήδη κλικάρεις. Το YouTube είναι το πιο προφανές παράδειγμα πλατφόρμας που προτείνει περιεχόμενο βασισμένο σε ότι έχεις ήδη παρακολουθήσει (γνωστή επίσης και ως «αλγοριθμική επιμέλεια (algorithmic curation)»), αλλά οι πληροφοριακές φούσκες περιγράφουν τον τρόπο με τον οποίο σου προτείνουν περιεχόμενο οι πιο γνωστές πλατφόρμες και εφαρμογές.

Μείνε Ενημερωμένη Σχετικά το Προτεινόμενο Περιεχόμενο

Επειδή μια πλατφόρμα σου προτείνει ένα post ή ένα video, δεν σημαίνει ότι αυτή είναι σωστή πληροφόρηση ή αξιόπιστη συμβουλή. Οι αλγόριθμοι συστάσεων (recommendation algorithms) του Instagram και τα feeds του Twitter Explore, τα posts που βγαίνουν πρώτα στο Facebook, οι επιμελημένες αρχικές σελίδες του YouTube και του Netflix και το auto-play μπορεί να σε οδηγήσουν μονοπάτια που δεν καταλήγουν πουθενά.

Επιπλέον, όταν posts, εικόνες και video προσελκύουν την προσοχή πολλών άλλων χρηστών, αυτό τα κάνει πιο πιθανά να προωθηθούν αυτόματα.

Κάποια από αυτά τα feed, όπως του Instagram και του Twitter, σου δίνουν την επιλογή να μοιραστείς τη γνώμη σου αν ένα post ή ένας λογαριασμός είναι προσβλητικός για εσένα. (Το αν είναι αποτελεσματικά ή όχι, είναι μια άλλη ιστορία.)

Φρόντισε να είσαι προσεκτική

Αν το προτεινόμενο περιεχόμενο σε ρουφάει ή κολλάει μαζί σου με δυσάρεστους τρόπους, έχεις κάποιες επιλογές για να το περιορίσεις:

• Κλείσε το auto-play και τις ειδοποιήσεις
• Ακολούθα πιο γνωστές και αξιόπιστες ιατρικές πηγές
• Εγκατέστησε ένα ad-blocker όπως το uBlock Origin στον browser σου, έτσι ώστε όσες ιστοσελίδες βλέπεις από αυτόν να μην επιτρέπουν τις διαφημίσεις
• Απομάκρυνε την ενοχλητική εφαρμογή από την αρχική σελίδα του τηλεφώνου σου
• Μπορείς περιοδικά να σβήνεις την εκάστοτε εφαρμογή για να κάνεις ένα διάλειμμα από αυτήν

Μια Βαριά Δόση Επιβεβαίωσης

Με τόσες πηγές πληροφόρησης γύρω απ’ την υγεία τόσο διαδικτυακά όσο και στα ΜΜΕ, μπορεί να είναι πολύ περίπλοκο να γνωρίζεις τι να πιστέψεις. Οι πιο έγκυρες πηγές ιατρικών συμβουλών μοιράζονται τα παρακάτω χαρακτηριστικά:

• Προσδιορίζουν έναν ή περισσότερους συγγραφείς: ψάχνοντας στο διαδίκτυο για αυτούς τους συγγραφείς, θα πρέπει να μπορείς να βρεις ποια είναι τα άλλα project πάνω στα οποία δουλεύουν και ποιοι είναι οι εργοδότες τους. Αναζήτησε τα διαπιστευτήρια τους: σου παρέχουν συμβουλές γύρω απ’ το πεδίο στο οποίο ειδικεύονται;
• Προσθέτουν ημερομηνία δημοσίευσης σε όλους τους ισχυρισμούς/εκθέσεις: γνωρίζουν ότι οι πληροφορίες εξελίσσονται με τον χρόνο, έτσι σου λένε ξεκάθαρα πότε ενημέρωσαν τις συμβουλές τους. Διάβασε περισσότερα στην επόμενη ενότητα γιατί το «πότε» έχει σημασία.
• Ξεκαθαρίζουν ότι δεν υπάρχει μια λύση για όλα: ανάλογα με το προφίλ σου ή το ιατρικό σου ιστορικό, μια θεραπεία που μπορεί να είναι βοηθητική για κάποιους μπορεί στην πραγματικότητα να είναι ζημιογόνα για εσένα και το αντίστροφο.
• Προσέχουν τι λένε: δεν «εγγυόνται» ότι κάτι θα δουλέψει, αλλά αντιθέτως προτείνουν ότι κάτι «ίσως» να βοηθήσει. Ένα καλό σημάδι μιας αξιόπιστης πηγής είναι τα απλά και ωμά γεγονότα. Αν η ιστορία που διαβάζεις χρησιμοποιεί λέξεις που στοχεύουν στο συναίσθημα (όπως «θαυματουργή θεραπεία»), μπορεί να είναι ένα δείγμα ότι το κάνει επίτηδες για να σε επηρεάσει.
• Διαλέγουν τον μακρύ δρόμο: αναγνωρίζουν το γεγονός ότι δεν υπάρχει «άμεση λύση» και ότι οι θεραπείες παίρνουν χρόνο, ελέγχους, παρακολούθηση και προσωποποιημένες προσαρμογές.

Μια καλή πρακτική είναι η συνεχής αμφισβήτηση των συμβουλών και των αναφορών που ακούς ή βλέπεις στο διαδίκτυο, ακόμη κι αν προέρχονται από κάποια στα οποία βασίστηκες στο παρελθόν. Συνέχισε να ρωτάς:

• Ποιο είναι αυτό το άτομο ή σελίδα που μοιράζεται αυτήν τη συμβουλή;
• Τι έχουν να κερδίσουν μοιραζόμενοι αυτήν την πληροφορία ή το προϊόν;
• Βγάζουν χρήματα από αυτό;
• Ποιοι δεν προτείνουν αυτήν τη συμβουλή ή το προϊόν και γιατί;

Αυτή η συμβουλή ακούγεται πολύ καλή για να είναι αληθινή; Μπορεί να έχεις δίκιο.

Ισχυρισμοί για άμεσες λύσεις, γρήγορη θεραπεία, ή απόλυτη ανοσία είναι τυπικοί όροι του μάρκετινγκ που χρησιμοποιούνται για να κερδίσουν την προσοχή σου. Θεώρησε αυτού του είδους τις επιλογές ακραίων διατυπώσεων ως προειδοποιητικό σημάδι και ένα λόγο για περαιτέρω έρευνα.

Δες τα [9 tip για τον εντοπισμό της παραπληροφόρησης σχετικά με τον κορονοϊό της IREX] (https://www.irex.org/insight/nine-tips-spotting-misinformation-about-coronavirus) σχετικά με το ποια χαρακτηριστικά πρέπει να έχεις στο νου σου. Για μια λίστα κριτικών ερωτήσεων ώστε να επιβεβαιώνεις πηγές και ισχυρισμούς διάβασε το Άναψε το φως: Βρες την αλήθεια στο Internet.

Γιατί το «Πότε» Έχει Σημασία

Επειδή η ιατρική πρόοδος απαιτεί συνεχόμενους ελέγχους και κλινικές δοκιμές, οι επαγγελματίες της υγείας εξελίσσουν τις συμβουλές τους τακτικά. Αυτό είναι σύνηθες και αναγνωρίζεται ως ένα σημάδι αξιοπιστίας της μοντέρνας ιατρικής. Στην περίπτωση μια ιατρικής κρίσης ή πανδημίας, οι εκάστοτε συμβουλές επικαιροποιούνται κάποιες φορές εβδομαδιαία ή ακόμη και σε καθημερινή βάση.

Μην μοιράζεσαι εικόνες ή screenshots των συμβουλών, μοιράσου το link

Όταν μοιράζεσαι μια συμβουλή, υπάρχει πιθανότητα αυτή να έχει ενημερωθεί πρόσφατα. Αν μοιραστείς το link, αυτό σημαίνει ότι όσες το λάβουν θα μπορούν εύκολα να επιβεβαιώσουν αν αυτή είναι η πιο ενημερωμένη οδηγία.

Ένα πολύ καλό σχετικό παράδειγμα έλαβε χώρα κατά το ξέσπασμα της πανδημίας του κορονοϊού στα τέλη του 2019. Στις 14 Μαρτίου 2020, ο Γάλλος Υπουργός Υγείας [έγραψε στο Twitter] (https://twitter.com/olivierveran/status/1238776545398923264) ότι η ιβουπροφαίνη(ibuprofen) μπορεί να χειροτερέψει τα συμπτώματα του κορονοϊού. Αυτός ο ισχυρισμός επικαλέστηκε και αναφέρθηκε ευρέως σε γνωστές ειδησεογραφικές πηγές, κάνοντας κινητά να βουίζουν στις τσέπες θορυβημένων ανθρώπων ανά τον κόσμο. Ωστόσο στις 18 Μαρτίου 2020, o Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έγραψε στο Twitter ότι δεν υπάρχουν αποδείξεις πως η ιβουπροφαίνη βλάπτει και άρα δεν υπάρχει λόγος να την αποφεύγουμε. Παρόλο που η επικαιροποιημένη ανακοίνωση του Π.Ο.Υ. αναφέρθηκε επίσης ευρέως, η διόρθωση δυσκολεύτηκε να προφτάσει το αρχικό λάθος.

Σημείωση: ανάλογα με το πότε διαβάζεις αυτό το άρθρο, οι συμβουλές μπορεί να έχουν ενημερωθεί εκ νέου βασισμένες σε πιο πρόσφατες μελέτες. Ερεύνησε το πριν ακολουθήσεις κάποια ιατρική συμβουλή.

Να ταξινομείς πάντα τα νέα σου με το «πιο πρόσφατο» ή «νεότερο» και να ελέγχεις πάντα την ημερομηνία

Δεν εμφανίζουν όλες οι εφαρμογές ή τα feed αυτόματα τα καινούργια άρθρα. Μερικές φορές το πιο δημοφιλές αποτέλεσμα ή ένα διαφημιζόμενο site θα εμφανιστεί πρώτο, ακόμη κι αν είναι παλιό.

Σε μηχανές αναζήτησης όπως η Google και η DuckDuckGo, που έχουν ένα τμήμα ειδήσεων, μπορείς να φιλτράρεις τα αποτελέσματα της τελευταίας ημέρας, εβδομάδας ή μήνα.

Δοκιμασία: Τώρα που ξέρεις τι να ψάξεις σε μια αξιόπιστη πηγή, βγάλε το τηλέφωνό σου και βρες την πιο πρόσφατη ιατρική συμβουλή που είδες να κυκλοφορεί στο Facebook, το WhatsApp ή το Instagram. Πάρε 10 λεπτά για ερευνήσεις τον ισχυρισμό. Βάλε χρονόμετρο! Αν υπάρχει επισυναπτόμενη εικόνα, κάνε μια αντίστροφη αναζήτηση εικόνων στο TinEye.com για να δεις που αλλού εμφανίζεται η συγκεκριμένη εικόνα. Τι βρήκες μέσα σε 10 λεπτά αναζήτησης; Το αποτέλεσμα σου άλλαξε την άποψη; Έχεις περισσότερες απορίες παρά απαντήσεις;

Οι «Υπερτροφές» των Ιατρικών Συμβουλών

Κάποιες από τις πηγές ιατρικών νέων που θεωρούνται οι πιο αξιόπιστες και υπεύθυνες από τους επαγγελματίες της υγείας είναι:

• Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (Π.Ο.Υ): ιδρύθηκε το 1948, αποτελεί τμήμα των Ηνωμένων Εθνών και χρηματοδοτείται από τα 195 μέλη κράτη και ιδιώτες δωρητές. Εκτείνεται σε 6 περιφερειακά γραφεία και σε 150 κρατικά γραφεία. Μπορείς να επισκεφτείς την ιστοσελίδα τους, να τους ακολουθήσεις στο Twitter και να εγγραφείς στο γκρουπ τους στο WhatsApp για να βρίσκεις άμεσα απαντήσεις στα ερωτήματά σου.
• Το National Health Service (NHS): το δημόσιο σύστημα υγείας του Ηνωμένου Βασιλείου. Μπορείς να επισκεφτείς την ιστοσελίδα τους και να δεις τα βίντεο τους στο YouTube.
• Το Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νοσημάτων (CDC): το κορυφαίο εθνικό δημόσιο ινστιτούτο των Ηνωμένων Πολιτειών. Μπορείς να επισκεφτείς την ιστοσελίδα τους και να ακούσεις τα podcasts τους.

Ποιες θεωρούνται οι υπερτροφές ιατρικών συμβουλών εκεί που μένεις;

Συνειδητοποίησε Την Επιρροή Σου

Μιλήσαμε για influencers στο διαδίκτυο και τα media, αλλά έχεις ποτέ δει τον εαυτό σου σαν μια influencer; Οι απόψεις σου έχουν σημασία και κάποια βαρύτητα για τους ανθρώπους στη ζωή σου. Ας σταματήσουμε για ένα λεπτό και ας αναρωτηθούμε: γιατί μοιράζεσαι;

Ανεξάρτητα από τον λόγο για τον οποίο μοιράζεσαι πληροφορίες, ρώτα τον εαυτό σου πιο μπορεί να είναι το χειρότερο αποτέλεσμα της συμβουλής σου πριν πατήσεις «Post» για να σε βοηθήσει να αποφασίσεις εάν αξίζει. Όταν μοιράζεσαι κάτι που λένε οι γιατροί ή ένα προϊόν, οι φίλοι και η οικογένεια σου μπορεί να υποθέσουν ότι το εγκρίνεις επειδή δούλεψε για εσένα.

Μήπως τότε ο καθένας που έχει πληροφορίες, παρόλο που δεν είναι επιβεβαιωμένες, να τις μοιραστεί μήπως και βοηθήσει κάπως; Όχι αναγκαστικά. Η παραπληροφόρηση γύρω απ’ την υγεία μπορεί να βλάψει, ακόμη και με τρόπους που δεν είναι άμεσα ορατοί. Μπορεί η συμβουλή καθαυτή να είναι ακίνδυνη, αλλά το έμμεσο αποτέλεσμα αφήνει τους ανθρώπους μπερδεμένους σχετικά με το τι να πιστέψουν και τι όχι. Είτε μπορεί να αποκτήσουν υπερβολική αυτοπεποίθηση και να βάλουν τους εαυτούς τους σε μεγαλύτερο κίνδυνο απ’ ό,τι συνήθως απορρίπτοντας τα δημόσια ιατρικά πρωτόκολλα ή τις προτροπές των γιατρών.

Αναγνώρισε την Ευθύνη Σου

Όταν βλέπεις έναν ισχυρισμό στο διαδίκτυο μπορεί να κάνεις δεύτερες σκέψεις, αλλά αν αυτός ο ισχυρισμός έρχεται από έναν συγγενή ή φίλη, φυσιολογικά θα του δώσεις περισσότερο χρόνο και σκέψη. Το ίδιο ισχύει για όσα εσύ μοιράζεσαι. Μπορεί να έχεις δώσεις μόνο λίγα λεπτά απ’ τον χρόνο σου, αλλά ό,τι μοιράζεσαι μπορεί να παρεξηγηθεί πως έχει την έγκρισή σου.

Το να εντοπίζεις σημάδια παραπληροφόρησης γύρω απ’ την υγεία δεν ωφελεί μόνον εσένα, αλλά τους φίλους και την οικογένεια σου. Ανεξάρτητα από το σε ποιους μιλάς, οι στόχοι που μοιράζεσαι για να μείνεις πληροφορημένη και υγιής απαιτεί έρευνα, επιβεβαίωση και το να γνωρίζεις που μπορείς να βασιστείς.

Θες να ελέγξεις αν αυτό που διάβασες είναι αλήθεια; Μπορείς να βρεις αρκετούς ισχυρισμούς που έχουν καταρριφθεί σχετικά με τον κορονοϊό εδώ. Δες αυτό το βίντεο το οποίο συνοπτικά σε οδηγεί στο οικοσύστημα της παραπληροφόρησης γύρω απ’ τον κορονοϊό. Μείνετε καλά και ασφαλείς!